Je zou het niet zeggen maar Den Haag bezit een echt kasteel. En dan doel ik niet op het alom bekende Binnenhof. Dit kasteel ligt even buiten het centrum. Uit de route als het ware. Zeker voor toeristen en andere liefhebbers van historische gebouwen. Het pand is ook, ik geef het toe, nauwelijks te vinden. Verscholen achter zo’n monsterlijk kantoorgebouw uit de jaren zestig. Dat inmiddels leeg staat, maar daar maalt kennelijk niemand om.
Ik heb het over kasteel De Binckhorst. Formeel gevestigd op Binckhorstlaan 149. Nu ben ik op zich geen freak van oude gebouwen maar toen ik onlangs op een zondag zag dat het toegangshek – jawel, ook hier – open stond kon ik de aandrang niet weerstaan eens een kijkje te nemen bij het kasteel.
Het pand stond-, en de omliggende tuin lag er strak bij. Het kasteel en een nagebouwd houten koetshuis worden ‘bewoond’ door Bergman Clinics, een conglomeraat van klinieken voor bewegingszorg, vrouwenzorg, inwendige zorg, uiterlijk&huid. Tenminste, dat melden ze op hun eigen site.
Wat naspeuringen leerde mij het volgende. In 1079 was hier een hofstede toebehorend aan Evert van den Binckhorst. Later werd de hofstede uitgebouwd tot landgoed bestaande uit een gebouw en 30 hectare grond. In 1308 was het kennelijk in bezit van Graaf Willem 3. Door de eeuwen heen woonden er talloze notabelen. In 1928 kwam het in handen van de gemeente Den Haag.
Het Nederlandse leger vorderde het pand in 1939. Korte tijd later trokken de nazi’s erin en werd het een weeshuis voor jongens. Dat bleef het kasteel tot 1958. In dat jaar werd het eigendom van de Stichting vakopleiding bouwbedrijf. In 1969 kwam het foeilelijke kantoorgebouw tussen de Binckhorstlaan en het kasteel te staan.
In 1993 werd het geheel, kantoorgebouw en kasteel, gekocht door ontwikkelaar en belegger Menno Smitsloo. Die bezit het allemaal nog steeds en verhuurt de panden. Bergman Clinics mag er nog tot 2020 in zitten. Pas dan loopt het huurcontract af.
Toegankelijk zijn het kasteel of de tuin normaliter niet. Het feit dat het om een rijksmonument gaat doet daar kennelijk niets aan af. Ook ik kwam dus niet binnen maar de blik van buiten gaf mij een goed genoege indruk. Het is dood en dood zonde dat dit kleinood niet bekender is, zichtbaarder en toegankelijker.
De gemeenten wil ‘De Binckhorst’ gaan herontwikkelen tot aantrekkelijk woongebied. Daarbij moeten bedrijven en kantoorpanden ruimte maken voor woningen, water en groen. Er is dus hoop voor het kasteel, mits de gemeente de plannen waar kan maken. En dat kan alleen met geld. Veel geld.
Haagspraak 
Vanuit de torenkamer is het Schilderij “Gezicht op Den Haag’ van Jan van Goyen. geschilderd
Jammer dat de bijbehorende tekst niet helemaal klopt. De vermelding van een Evert van den Binckhorst in 1079 komt uit iemands dikke duim. Ook wat er staat over de uitbouw van een hofstede met 30 hectare grond is een verzinsel. In 1308 was het kasteel geen bezit van graaf Willem III. Wel gebeurde dat jaar het volgende: “Simon van Benthem, ridder, droeg 16-5-1308 zijn huis Binckhorst met het bijbehorende land, groot omtrent 30 of 35 morgen, welk land ligt tussen de volgende palen: tussen de Vroensloet op de ene, en het oude land op de andere zijde; en het veen op de ene, en de vroene made op de andere zijde, op aan graaf Willem III en ontving het in leen terug”. Dit is de oudste vermelding van dit kasteel. Het was gebouwd op een binnenduin bij de vroonsloot. Dat water was tot in de 19e eeuw de grens tussen Voorburg en Rijswijk. De vroonsloot is halverwege de 14e eeuw opgenomen in de toen aangelegde Haagse Trekvliet. Over het binnenduintje liep een route naar het kasteel Duivenvoorde in Voorschoten.
Jammer dat Ronald van der Spiegel niet aangeeft waar hij de wijsheid vandaan haalt om te beweren dat iets uit iemands dikke duim komt dan wel een verzinsel is. Ik heb het in ieder geval allemaal niet bedacht maar opgezocht.
Ik ben historicus en weiger om het Internet als bron te gebruiken, anders dan veel niet-historici. Mocht Carel Goseling een andere bron dan het internet hebben gebruikt, dan hoor ik dat graag.
Evert van den Binckhorst staat voor zo ver ik kan zien in het bekende Aardrijkskundig woordenboek van Van der Aa. De samensteller geeft geen bron op voor zijn mededeling dat Evert in 1076 sneuvelde. Van der Aa wordt helaas te vaak kritiekloos overgeschreven. De belangrijkste kronieken voor de gebeurtenissen in 1076 zijn de Annales Egmundenses en het Cronicum Egmundanum. Ik raadpleegde de uitgave door M.Gumbert-Hepp, J.P.Gumbert en J.W.J.Burgers. Hier komt Evert niet in voor. Latere kroniekschrijvers gebruikten deze Egmondse teksten als bron, zoals bijvoorbeeld de beroemde Melis Stoke. Evenmin komt Evert niet voor in enige oorkonde. Ik raadpleegde het vijfdelige Oorkondenboek van Holland en Zeeland. Vak-historici kennen de waarde van deze bronnen. De Binckhorst komt zelf ook niet voor in deze bronnen. De eerste vermelding van dit kasteel, met als bezitter Simon van Benthem, is van 16 mei 1308. De bron hiervoor is het Archief Graven van Holland, inventarisnummer 2 Groot register Noord-Holland EL 2 van akten van graaf Willem III 1316-1336 folio 6 verso. Zie voor Simon het volgende op origineel bronnenonderzoek gebaseerde artikel H.Obreen, ‘Heer Simon van Benthem heeren Willemsz en zijne nakomelingen’, De Nederlandsche Leeuw 54 (1936) 389-404.
Kortom, ik heb wetenschappelijk gefundeerd onderzoek gepleegd. Dat is hoe je zaken over de middeleeuwen opzoekt.
Dit alles neemt niet weg dat de Binckhorst een fraai kasteel is en meer belangstelling verdient. Een overzicht van de bezitters is te vinden in J.C.Kort, ‘Repertorium op de grafelijke lenen in Voorburg, 1274-1650’, Ons Voorgeslacht 41 (1986) 348-368 Leen 8.
Ik ben geen historicus, maar dit relaas bewijst voor mij eens temeer dat het eigenlijk wel prettig zou zijn als de door Ronald aangehaalde bronnen ook online zouden zijn te raadplegen. Of vloek ik nu in de kerk of uhm of in het kasteel?
Voor Happy Hotelier: Ik ga graag naar de koninklijke Bibliotheek. Een wetenschappelijke bibliotheek met een prachtcollectie! Voor wie liever thuis blijft: Van der Aa staat op internet, het oorkondenboek van Holland en Zeeland ook, evenals het aangehaalde repertorium van Kort. De Annales Egmundenses (nog) niet. Is uitgegeven door Verloren. en ook het artikel van Obreen niet. Dat laatste staat wel op DVD.
Ronald van der Spiegel komt op mij over als een goedbedoelend amateur archiefvorser. Op zich niks mis mee, dat ben ik zelf ook. En ook ik bezondig me wel eens iemand van duimzuigerij te betichten. Maar dan met sterkere argumenten dan van der Spiegel hier ventileert. Verwijzen naar ongeacht welk (standaard)werk waar van den Brinckhorst niet in voor zou komen, toont niets aan
De vermelding dat Evert van den Binckhorst zij aan zij vocht met Dirk V komt o.a. voor in:
-de Divisiekroniek van Cornelius Aurelius http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/divisiekroniek uit 1517
-D’oude chronijcke ende historien van Holland (met West-Vriesland …, Volume 1 Wouter van Gouthoeven,Ellert de Veer,Nicolaes de Clerck uit 1602.
In het boek Oud-Nederland, in de uit vroegere dagen overgebleven burgen en kasteelen geschetst en afgebeeld, Volume 1 Mr CPE Robidé van der Aa uit 1837 komt niet alleen deze Evert ook weer op de proppen, maar ook bouwkundige aspecten met name funderingsrestanten die wijzen op de vroegste geschiedenis van het gebouw.
Ik durf rustig aan te nemen dat Cornelius Aurelius is uitgegaan van een of meer betrouwbare bronnen waaruit feitelijk bleek dat Evert van den Binckhorst zij aan zij vocht met Dirk V. Dit bewijst op zich niet dat Evert ook een versterkt gebouw bij Voorburg zou bezitten. Als echter, zoals vaak aangenomen, het landgoed bij Voorburg al voor de 14e eeuw de naam Binckhorst droeg, dan zou dat op z’n zachtst gezegd de meest plausibele verklaring zijn voor de naam van Evert. Immers:
-in de 11e eeuw was binckhorst gangbaar hollands voor “boerenhoeve in kreupelhout”, in de 14e eeuw was de betekenis al in onbruik geraakt
-de funderingen wijzen op herkomst uit de 11e eeuw
-er is ook geen andere binckhorst bekend waar Evert zijn naam aan zou kunnen ontlenen
Het oudst bekende leenregister van “Huis te Binkhorst” bij Voorburg stamt inderdaad uit 1308. Viel het toen plots uit de lucht, Ronald?
De enige andere nu nog bekende binkhorst uit die tijd lag bij Losser, Overijssel. Wie voor het eerst Evert verbond aan de Binckhorst in Voorburg en op welke gronden is moeilijk na te gaan. Maar om de auteur van deze Haagspraak (immers geen wetenschappelijke publicatie) van duimzuigerij te betichten zijn sterkere argumenten nodig dan “ik heb een boek waar Evert niet in voorkomt”. Dit heeft niets met wetenschappelijk gefundeerd onderzoek te maken.
ik vind dat ze het kasteeltje toegankelijk moeten maken voor publiek, tenminste, voor wie er in is geïnteresseerd.
Zijn genoeg mensen die het kasteeltje maar wat graag van binnen zouden willen zien!
wat is precies de functie van het half gsloopte bunkerachtig gebouw wat voor huis de Binckhorst staat en waarom is het maar half gesloopt? Er staat nu een houten afscheiding voor.
Geen info over het restant dat er nog staat