Disclaimer: deze recensie staat bol van de spoilers. Ook als u de Volkskrant graag leest gaat u dit artikel niet waarderen.

Het boekenweekgeschenk van 2018, ‘Gezien de feiten’, is het vijfde prozawerk van Griet op de Beeck. Ik was verder niet bekend met haar werk, maar enig nalezen leert mij dat zij met het schrijven over seksueel geweld en op diverse wijze beschadigde mensen in eerder werk voor controverse heeft gezorgd.

Aangezien er bij het schrijven van deze recensie nog slechts drie dagen boekenweek resteren pak ik het deze keer anders aan. Dat is de vrijheid die ik heb als blogger, er is geen reden om deze niet te nemen. Griet op de Beeck zou mij waarschijnlijk gelijk geven. Ik begin deze keer eens met een tweetal recensies waar mijn zwager mij op wees. Wellicht is het een idee om eerst deze recensies eens te beoordelen. Hierna zal ik zelf iets over het boek zeggen.

Het Boekenweekgeschenk, met daarachter een ander boek dat mij interessant leek

Recensies van het Boekenweekgeschenk 2018

De Volkskrant was uitgesproken negatief over het Boekenweekgeschenk. Dat komt goed uit, want ik ben in dit geval vrij negatief over de Volkskrant.

Arjan Peters, die zich in zijn recensie positief uitlaat over de meeste Boekenweekgeschenken van de afgelopen tien jaar, op dat van Kader Abdolah na, sabelt het boek neer met een gemakzucht die ik verwacht bij een post op Facebook. Zo bestaat zijn kritiek op de uitwerking van de hoofdpersoon vaak uit een enkel woord: “Daar had ze zich bij neergelegd. ‘De zon gaat op, de zon gaat onder’, schrijft Griet Op de Beeck. Zo passief was Olivia, bijna een halve eeuw. Waarom?”

Analyse van het boek blijft achterwege, de kritiek uit zich vooral middels polemisch taalgebruik, zoals in de beschrijving van de opening, waarin hij de overleden man van de hoofdpersoon ‘een vreselijke vent’ noemt, een omschrijving die enkel voort kan komen uit een afkeer van het boek, niet van het overleden karakter, dat hooguit getypeerd kan worden als: ‘burgerlijk’, ‘saai’, ‘traditioneel’, ‘beklemmend’.

In de beschrijving komt hij zelf niet verder dan een moralistische opvatting over de karakters en het boek: “In kwezeligheid doet Op de Beeck niet voor haar personage onder. Te midden van de arme kinderen voelde Olivia ‘al dat onaanvaardbare waarvan ze besefte dat ze het alleen maar kon aanvaarden’. Of deze, over het verliefde stel: ‘Ze stapten zomaar op een trein en merkten wel waar ze uitkwamen, op hun leeftijd was dat betaalbaar.’ Het zal godverdomme eens wat kosten!”

Als een bevriend blogger dit had opgeschreven, op Facebook bijvoorbeeld, had ik dit wellicht leuk gevonden. Van de Volkskrant verwacht ik meer: mensen betalen voor de Volkskrant. Arjan Peters levert een ondermaatse recensie af. Zijn boekenweekgeschenk had hem best wat mogen kosten. Ik stel voor dat de Volkskrant volgend jaar een middelbare scholier inhuurt voor deze klus, deze leren nog een boek te analyseren.

NRC over het Boekenweekgeschenk (Spoiler alert)

Thomas de Veen ergert zich in zijn recensie in NRC aan de instelling van Op de Beeck, die haar eigenwijze karakters in een vijandige, of tenminste negatieve omgeving plaatst, waarin zij vervolgens wèl slagen. Ik ben het met hem eens dat dit literair gezien ongebruikelijk is en ook een beetje saai.

Ik deel zijn mening niet geheel: het loopt overduidelijk niet goed af met Olivia en haar nieuwe liefde, die op de laatste bladzijde van de weg geraken in zijn Afrikaanse geboorteland. We mogen vermoeden dat ze doodgaan: het boek eindigt halverwege een zin. Ook heb ik er, in tegenstelling tot De Veen, geen problemen mee dat ‘de wereldproblematiek’ onverwacht interveniëert in het verhaal middels een radiouitzending. Dit is wellicht wat Pythonesk, maar daarom niet onrealistisch.

Verder ben ik het in hoofdlijnen wel met De Veen eens. Ik zal mij iets positiever uitlaten over het boek, al is het maar dat het aanzienlijk prettiger las dan een aantal boekenweekgeschenken van de afgelopen jaren.

Haagspraak over het Boekenweekgeschenk

Aangezien ik in mijn beschrijving van de recensies al één en ander prijs heb gegeven, zal ik het kort houden. Haagspraak vergoedt mij immers de 12,50 die deze recensie mij kost niet. Als ik dit langs de meetlat van de landelijke pers leg, ben ik dan ook van mening dat u redelijkerwijs zelfs geen spellcheck van mij mag verwachten. Deze zal ik dan ook uitermate gemakzuchtig achterwege laten.

De hoofdpersoon

Wij leren Olivia, 70 jaar oud, kennen op de uitvaart van haar man Ludo. Zij speelt hier haar rol als zorgzame moeder die zichzelf wegcijfert en ziet dat haar dochter Roos (44, kan wellicht geen kinderen krijgen) erg verdrietig is.

De dochter, net als de rest van de familie, gaat ervan uit dat de dood van haar man een grote klap is voor Olivia en doet haar best om haar moeder te troosten. Griet op de Beeck gebruikt de eerste drie hoofdstukken van haar boek om in een vlotte, efffectieve stijl de miscommunicatie tussen familieleden neer te zetten: moeder is opgelucht dat zij nu haar eigen leven kan inrichten, maar durft dit nog niet goed na zich jaren weggecijferd te hebben, dochter projecteert haar eigen verdriet op de moeder, begripvolle, maar zwakke schoonzoon durft zijn vrouw niet af te vallen en blijft uiteindelijk overal tussen in hangen.

De dochter

Roos geeft haar moeder op de uitvaart een zelfgemaakt portret van haar vader mee, voor boven de bank. Terwijl Olivia na de dood van Ludo een flink deel van haar huisraad vervangt, blijft dit portret in de woonkamer hangen, zoals de cadeaus van familieleden bij leven van Ludo altijd bewaard bleven.

Roos is zorgzaam naar haar moeder toe, domineert haar man, Sander geheten, en wordt uiteindelijk kwaad op haar moeder, nadat zij eerst ongerust is over dienst plan om les te gaan geven, als vrijwilliger in Afrika.

De nieuwe liefde

De relatie tussen moeder en dochter wordt problematisch nadat Roos tijdens een gesprek op Skype een donkere man ziet die naar de camera zwaait en haar moeder een kus in de nek geeft. Als deze Daniel naar België komt, breekt de dochter zelfs haar vakantie af om haar moeder te komen controleren.

Daniel, gepensioneerd docent en vrijwilliger voor dezelfde hulporganisatie waar Olivia voor werkt, leren wij kennen als een charmante, uiterst vitale 60-plusser met een uitgesproken positieve instelling. Hij is zorgzaam, attent, begripvol. Er is geen fout aan zijn persoonlijkheid te ontdekken. Gedurende het verhaal komt hier ook geen verandering in.

De uitwerking

Na de eerste paar hoofdstukken is de uitwerking van het boek vrij rudimentair. Dit is jammer, aangezien het gegeven veel mogelijkheden zou moeten bieden om een goede roman te schrijven. Wellicht is het de beperking van 90 bladzijden die het boek parten speelt, wellicht zijn er juist passages die binnen deze grens beter geschrapt hadden kunnen worden ten faveure van wat diepgang.

Een voordeel is dan wel weer dat de lezer veel heeft om met de eigen fantasie in te vullen en ook op tijd klaar is met lezen voor het avondeten.

Conclusie

Dat is uiteindelijk ook de functie van een boekenweekgeschenk: een aperitief. In tegenstelling tot de recensenten van Volkskrant en NRC ben ik van mening dat Griet op de Beeck hier wèl in slaagt, misschien met de spreekwoordelijke hakken over de sloot, maar dat ben ik inmiddels gewend bij een Boekenweekgeschenk.

Terzijde: een gemakzuchtig lezer zou er voor kunnen kiezen zich te beperken tot de eerste paar hoofdstukken. Op deze wijze is bijvoorbeeld het Boekenweekgeschenk van vorig jaar ook uitstekend te overleven.

Edwin IJsman