In dit pamflet wordt een pleidooi gehouden voor het belang van de vrijplaats. Vrijplaatsen zijn autonome, coöperatieve centra waar creatievelingen, (culturele) ondernemers, kunstenaars en andersdenkenden zich kunnen uiten en hun projecten tot wasdom kunnen laten komen zonder commercieel oogmerk. Deze centra zijn van groot belang voor een gezond functionerende stad. Ze zorgen ervoor dat leegstand wordt tegengegaan, geven een buurt identiteit, verhogen de leefbaarheid en vervullen diverse maatschappelijke functies.

Wij leven in een samenleving die wordt gekenmerkt door een neoliberale economische doctrine. De belangrijkste pijlers hierin zijn winstmaximalisatie en ongebreidelde consumptie gestoeld op hyperindividualisme. Het eeuwige streven naar meer, het uitputten van de aarde als ware deze vervangbaar, het verlagen van belastingen voor de rijken en het onder druk zetten van sociale voorzieningen. Dit heeft geleid tot een samenleving die leeft bij de grillen van de economie. De menselijke maat is ondergeschikt aan dagelijkse beurskoersen en crises.

De vrijplaats is bij uitstek een plek die zich niet conformeert aan deze ideologie. Dit is van groot belang omdat een samenleving gebaat is bij non-conformistisch denken. Het zijn de utopische denkers die vergezichten schetsen. Zeker in de huidige Nederlandse samenleving, geleid door een Minister President die, geblinddoekt door pragmatiek, het concept visie achterhaald heeft verklaard, is dit van groot belang.

In hun onderzoek naar vrijplaatsen beschrijven Pieter Breek & Floris de Graad vrijplaatsen als volgt: “Vrijplaatsen bieden ruimte aan mensen die hun meest directe omgeving naar eigen inzicht willen inrichten met de middelen die hen ter beschikking staan. Van belang achten zij, dat het voor kleinschalige, startende, experimentele en marginale initiatieven mogelijk is zich te ontwikkelen, en dat mensen hiervan kennis kunnen nemen en hieraan kunnen bijdragen.” (Laat duizend vrijplaatsen bloeien. 2001:10).

De socioloog Willem Schinkel gaf, in zijn rede van 17 september 2014 in de Rode Hoed te Amsterdam aan, dat het verwezenlijken van utopieën ondergeschikt is aan het streven ernaar (Bregman, 20 september 2014: Hoe de Revolutionaire Hippies van toen de Systeembevestigende Managers van nu zijn Geworden, De Correspondent). Door naar utopieën te streven stelt een samenleving zichzelf in staat om, al is het soms in kleine mate, zichzelf te verbeteren. Zo streefden vrouwen (en mannen) begin vorige eeuw naar een samenleving waarin vrouw en man gelijk zijn. Dit streven zouden sommigen destijds als utopisch beschouwd hebben en omdat dit doel vandaag de dag nog niet is bereikt, kan dat kloppen. Echter, door ernaar te streven is er veel op dit gebied veranderd in onze samenleving, er is meer gelijkheid tussen man en vrouw dan honderd jaar geleden.

En dit is het moment waarop het belang van de vrijplaats duidelijk wordt. Het is namelijk in dergelijke centra dat er wordt gestreefd naar een betere wereld, niet door iedereen een nieuwe visie op te leggen, maar door (creatieve) projecten te realiseren die, in een wereld van (lokale) overheden met grootheidswaanzin en verspillend consumentisme, een alternatief bieden. Het zijn de plekken waar mensen op basis van autonomie kunnen werken aan het ontwikkelen van kunst, cultuur en ondernemerschap. Het zijn de plekken waar grass roots-initiatieven kunnen bloeien. Het zijn de plekken waar subculturen de ruimte krijgen om zich te manifesteren.

Hierbij kan gedacht worden aan ateliers voor kunstenaars; mogelijkheden voor muzikale ontwikkeling van lokale bands; gelegenheden om benefieten voor goede doelen te organiseren; restaurants met duurzame idealen; weggeefwinkels; vergaderruimten voor politiek activisme; kleine ondernemers en bibliotheken voor alternatieve literatuur. Het zijn, kortom, broedplaatsen voor de ontwikkeling van niet alledaagse, culturele bewegingen die iets proberen toe te voegen aan de samenleving. Vrijplaatsen zijn juist voorbeelden van de door het huidige kabinet gewenste participatiemaatschappij. Ze nemen op eigen initiatief deel aan de maatschappij, zijn gestoeld op het principe ‘Do it Yourself’, houden hun hand niet op en bieden burgers laagdrempelige mogelijkheden om te participeren.

Om deze reden is het des te triester dat vrijplaatsen in Nederland, maar ook internationaal, sterk onder druk staan. Sinds het invoeren van de Wet Kraken en Leegstand (2010) verdwijnen deze vrijplaatsen met een gestaag tempo uit het straatbeeld van de steden en wordt kraken gecriminaliseerd. Vrijplaatsen, die soms al meer dan tien jaar een toegevoegde waarde zijn voor de samenleving, worden ontruimd ten bate van vastgoedprojecten. Anderzijds wordt het oprichten van nieuwe vrijplaatsen door het aannemen van deze wet steeds moeilijker, vrijwel onmogelijk.

Haagse perikelen

Op dit moment is de Gemeente Den Haag van plan om vrijplaats De Vloek in Scheveningen te ontruimen om plaats te maken voor een topzeilcentrum. Een typisch voorbeeld van het moeten wijken voor de rijken van een prachtig initiatief dat is opgebouwd zonder enige vorm van gemeentelijke subsidies en dat een zeer belangrijke toegevoegde waarde heeft voor de stad Den Haag. Zo biedt De Vloek ruimte voor verschillende projecten, er is een veganistisch restaurant dat met uitsluitend biologische producten werkt, er zijn oefenruimtes, technische bedrijfjes en een feestzaal waar evenementen worden georganiseerd.

In 2014 is een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar het broedplaatsenbeleid dat de Gemeente Den Haag voert. Dit evaluatieonderzoek volgt op het opstellen van de Notitie Broedplaatsen door de dienst OCW, Cultuurgebied in 2005. In die periode heeft Den Haag de ambitie uitgesproken om het concept van de ‘creatieve stad’ na te streven, zo wordt er verwezen naar de stadssocioloog Richard Florida (The Rise of the Creative Class, 2002) en zijn werk betreffende de creatieve klasse en het belang die deze heeft voor de ontwikkeling van een stad.

Deze evaluatie trekt onder andere de volgende conclusies: in het huidige broedplaatsenbeleid is het belang en de meerwaarde van broedplaatsen niet voldoende scherp en duidelijk geformuleerd; afgezien van de subsidieregeling voor activiteiten en de investeringsimpulsen naar aanleiding van de nota ‘Ruimte voor kunst’ beschikt de gemeente niet over instrumenten om nieuwe broedplaatsinitiatieven te faciliteren; de capaciteit voor tijdelijke locaties is afgenomen waardoor er voor nieuwe initiatieven steeds minder mogelijkheden zijn voor realisatie van een broedplaats; op dit moment ontbreekt het aan een transparante en duidelijke procesgang voor het stimuleren, beoordelen en ondersteunen van initiatieven voor broedplaatsen. (Evaluatie Broedplaatsenbeleid Gemeente Den Haag, 2014, Wagenaarhoes – Organisatieadvies).

Deze conclusies overziend kan gesteld worden dat de Gemeente Den Haag een wankel beleid voert ten aanzien van de ontwikkeling en facilitering van vrijplaatsen/broedplaatsen, terwijl het de ambitie heeft om een ‘creatieve stad’ te zijn. Het is daarom extra opvallend dat een goedlopend initiatief zoals De Vloek, dat de Gemeente Den Haag geen cent kost, zou moeten wijken voor de een nieuw topzeilcentrum. Terwijl er al een zeilcentrum is gebouwd in hetzelfde gebied dat sinds de oplevering voor de helft leegstaat en niet rendabel is. Dit maakt de plannen van de gemeente alleen maar moeilijker te verdedigen. Het laat duidelijk zien dat de gemeente de stad als een commercieel bedrijf probeert te besturen zonder achting te hebben voor wat echt belangrijk is voor haar burgers.

Helaas is dit niet de eerste keer dat de Gemeente Den Haag zich van deze kortzichtige kant laat zien. Zo is ‘De Blauwe Aanslag’ ruim tien jaar geleden ontruimd en heeft de grond vervolgens een decennium braak gelegen voordat is begonnen met de ontwikkeling ervan. Dit is een sterk staaltje bad governance van de gemeente en laat nog maar eens zien hoe wankel het beleid is dat wordt gevoerd ten aanzien van dergelijke vrijplaatsen.

Dit is meteen ook de angst van iedereen die woont en/of werkt in De Vloek en van alle Hagenaars die De Vloek een warm hart toedragen en gebruik maken van de faciliteiten die er worden aangeboden. Laat niet wéér een succesvol autonoom project in het stof bijten terwijl er vervolgens een decennium niks gebeurt maar er wel een belangrijke toegevoegde waarde voor de stad Den Haag is verdwenen.

A. J. Gadsdon MSc.

Auteur: Gastblogger

Deze account wordt gebruikt voor gastbloggers van Haagspraak. Geïnteresseerd om zelf een stuk voor Haagspraak te schrijven? Neem dan contact op met de redactie en misschien word je wel beroemd! Toon alle berichten van Gastblogger